پرسشنامۀ کارگران^[۱]

۲) آیا [کُنسِرن] مؤسسۀ اقتصادی‌ای که در آن کار‌ می‌کنید در دست سرمایه‌داران خصوصی است، یا یک شرکت سهامی؟ نام کارفرمای خصوصی یا مدیر شرکت را ذکر کنید.

۳) تعداد افراد تحت استخدام را ذکر کنید.

۴) سن و جنس آنها را ذکر کنید.

۵) پایین‌ترین سنّی که کودکان - پسر یا دختر - برای کار پذیرفته می‌شوند چقدر است؟

۶) تعداد سرپرستان و سایر مستخدمین که کارگران مزدی عادی نیستند را ذکر کنید.

۷) آیا کارآموزانی استخدام شده‌اند؟ چند نفر؟

۸) بجز کارگرانی که بطور عادی و منظم در استخدام هستند آیا کسان دیگری هم هستند که از خارج در فصول معیّن به کار گرفته‌ می‌شوند؟

۹) آیا کسب و کار کارفرمای شما منحصراً یا عمدتاً برای مشتریان محلی است، یا برای همۀ بازار داخلی، یا برای صدور به کشورهای دیگر؟

۱۰) آیا محل کار در مناطق روستایی واقع شده است یا در مناطق شهری؟

۱۱) اگر صنعت شما در یک منطقۀ روستایی قرار دارد، آیا منبع اصلی امرار معاش شما را تشکیل می‌دهد یا کار جانبی است و یا توأم با کار زراعت؟

۱۲) آیا کارِ شما تماماً یا عمدتاً کارِ یدی است یا کار با ماشین‌؟

۱۳) تقسیم کار در بنگاهی که در استخدامش هستید را تشریح کنید.

۱۴) آیا از نیروی بخار به عنوان نیروی محرکه استفاده‌ می‌شود؟

۱۵) تعداد کارگاههایی که بخش‌های مختلف کار در آنها انجام می‌شود را ذکر کنید و آن بخش از پروسۀ صنعتی که در آن به کار گرفته شده‌اید را توصیف کنید، نه فقط بلحاظ تکنیکی، بلکه از نظر فشار و صدمات عضلانی و عصبی که وارد می‌کند و تأثیرات عمومی آن بر روی سلامت فرد کارکن.

۱۶) وضعیّت بهداشت محل کار را توصیف کنید از لحاظ اندازه (فضایی که برای هر فرد کارکن وجود دارد)، تهویه، درجۀ حرارت، سفیدکاری دیوارها، مستراحها، نظافت عمومی، سر و صدای ماشین‌آلات، گرد و خاک، رطوبت و غیره.

۱۷) آیا هیچ نوع نظارتی - از طرف دولت یا شهرداری - بر وضعیّت بهداشت محل کار وجود دارد؟

۱۸) آیا هیچ نوع تأثیرات غیرعادی زیانباری در کار و شغل شما وجود دارد که بیماریهای خاصی را در میان کارگران تولید کند؟

۱۹) آیا محل کار بیش از حد پُر از ماشین‌آلات است؟

۲۰) آیا نیروی محرکه، ماشین‌آلات انتقال حرکت، ماشین‌آلات کارکننده بنحوی امن شده‌اند که مانع صدمۀ جسمی به کارگران بشود؟

۲۱) سوانح عمده‌ای که در طی تجربه شخصی‌تان برای جان و تن کارکنان رخ داده است را ذکر کنید.

۲۲) اگر در یک معدن کار‌ می‌کنید اقدامات پیشگیرانه‌ای را که توسط کارفرمای شما برای ایمن‌سازی تهویه و به منظور جلوگیری از انفجار و حوادث خطرناک انجام گرفته است ذکر کنید.

۲۳) اگر در ساخت محصولات فلزی، محصولات شیمیائی، برای راه‌آهن و دیگر صنایع بطور ویژه پُرخطر کار می‌کنید، توضیح بدهید که چه اقدامات پیشگیرانه‌ای از جانب کارفرمایتان به اجرا گذاشته شده است.

۲۴) در محل کار شما از چه وسایلی برای روشنایی استفاده می‌شود، چراغ گاز، نفت و غیره؟

۲۵) آیا در صورت وقوع آتش‌سوزی وسایل و امکانات کافی برای فرار در داخل و خارج ساختمان محل کار وجود دارد؟

۲۶) در صورت بروز سانحه، آیا کارفرما قانوناً مکلّف به تأدیۀ غرامت به شخص صدمه‌دیده یا خانوادۀ او هست؟

۲۷) اگر نه، آیا او به هیچ نحوی به کسانی که در کار ثروتمند کردن او، به مصیبت دچار شده‌اند غرامتی می‌پردازد؟

۲۸) آیا در محل کار شما هیچ واحد درمانی وجود دارد؟

۲۹) اگر در خانه کار‌ می‌کنید، شرایط اتاق کارتان را توصیف کنید؛ اینکه آیا از هیچ ابزار یا همچنین از ماشینهای کوچک استفاده می‌کنید؛ آیا همسر و فرزندان یا دستیاران دیگر، بزرگسالان یا کودکان، مرد یا زن، را به کار می‌گیرید؛ آیا برای مشتریان خصوصی کار‌ می‌کنید یا برای یک «پیمانکار»؛ آیا مستقیماً با او درگیر هستید یا از طریق واسطه‌ها؟

۲) تعداد روزهای تعطیل در عرض سال را ذکر کنید.

۳) یک روزِ کار چه اوقات استراحتی دارد؟

۴) آیا اوقات غذاخوری در فواصل معیّن و منظمی تثبیت شده‌اند یا بطور غیرمنظم پیش می‌آیند؟^[۲]

۵) آیا در ضمن اوقات غذاخوری کار انجام می‌شود؟

۶) اگر نیروی بخار استفاده می‌شود، بنویسید عملاً در چه زمانی به راه می‌افتد و در چه زمانی متوقف می‌شود.

۷) آیا کارِ شبانه وجود دارد؟

۸) ساعات کار کودکان و افراد جوانِ زیر ۱۶ سال را ذکر کنید.

۹) آیا گروههای مختلف کودکان و افراد جوان در خلال روز، با همدیگر جا عوض می‌کنند؟

۱۰) آیا آن مصوبّات و مقررات قانونی که در مورد کار کودکان وجود دارد توسط دولت اِعمال و توسط کارفرمایان مؤکداً به اجرا گذاشته می‌شوند؟

۱۱) آیا مدارسی برای کودکان و افراد جوانی که در صنعت شما مشغول به کار هستند وجود دارد؟ اگر هست، در چه ساعاتی از روز کودکان در مدرسه هستند؟ چه چیزهایی به آنها تدریس می‌شود؟

۱۲) در جایی که کار بطور شبانه‌روزی ادامه پیدا می‌کند، چه سیستمی از کارِ شیفتی - جانشین شدن یک گروه از کارگران توسط گروهی دیگر - به کار می‌رود؟

۱۳) در مواقع فشار بیشتر کسب و کار، ساعات معمول کار تا چه حد افزایش پیدا می‌کند؟

۱۴) آیا تمیزکاری ماشین‌آلات توسط تعدادی کارگران دیگر، که برای این منظور استخدام شده‌اند، انجام می‌شود یا مجاناً در خلال روزکارِ عادی‌ توسط کارگرانی که برای کار با آن ماشینها استخدام شده‌اند؟

۱۵) چه مقررات و مجازاتهایی در خصوص حضور بموقع و سرِوقت کارگران، در زمان شروع کار روزانه و یا پس از صرف غذا، وجود دارد؟

۱۶) برای رفتن از خانه به محل کار و برگشتن از محل کار به خانه، روزانه چقدر وقت از دست می‌دهید؟

۲) چه شرطی مقرر شده است برای اینکه شما از پیش ترک شغل را از جانب خودتان اطلاع بدهید یا از اینکه قرارست اخراجتان کنند مطلع شوید؟

۳) در صورت تخطی از قرارداد، اگر کارفرما خاطی باشد با چه مجازاتهایی روبرو می‌شود؟

۴) در صورتی که کارگر خاطی باشد، او با چه مجازاتهایی روبرو ‌می‌شود؟

۵) اگر کارآموزانی استخدام شده‌اند، شرایط قرارداد آنها را ذکر کنید؟

۶) آیا اشتغال شما ثابت و طبق برنامه است یا متغیر و گاه به گاه؟

۷) آیا شاخۀ صنعت شما عمدتاً در فصلهای معیّنی کار می‌کند یا اینکه کار در وقتهای معمول کمابیش یکدست در کل سال توزیع شده است؟ اگر کارتان به فصول معیّنی محدود است، در حدفاصلِ آنها چطور زندگی می‌کنید؟

۸) مزدهای شما با زمان محاسبه می‌شوند یا با قطعه-کاری؟

۹) اگر با زمان محاسبه می‌شوند، آیا مبنای محاسبه هر تک ساعت است یا کل روزِ کار؟

۱۰) آیا در موارد اضافه‌کاری، مزد اضافه پرداخت می‌شود؟ - چقدر؟

۱۱) اگر مزدهایتان بر حسب قطعه‌ [à la pièce] پرداخت می‌شوند، روش معیّن کردن آنها را تشریح کنید؛ اگر در استخدام صنایعی هستید که در آن میزان کار انجام شده به وسیلۀ اندازه‌گیری وزن برآورد می‌شود (مثلاً در معادن ذغال‌سنگ)، آیا با حقّه‌بازی‌های مکرر توسط کارفرمایتان یا زیردستانش، به منظور دستبرد به بخشی از عایداتتان مواجه هستید؟

۱۲) اگر بر مبنای قطعه‌کاری مزد می‌گیرید، آیا کیفیّت اقلام ساخته شده بهانه‌ای برای کسر متقلبانۀ مزدهای شما‌ می‌شود؟

۱۳) چه مزدتان بر حسب زمان چه بر حسب قطعه‌کاری باشد، مزدهایتان به چه ترتیب پرداخت‌ می‌شود؟ به عبارت دیگر تا زمان دریافت مزدِ کاری که انجام شده است چه مدت باید به ارباب خود اعتبار‌ بدهید [برایش نسیه کار کنید]؟ مزد بعد از گذشت یک هفته، یک ماه، یا چه مدتی پرداخت‌ می‌شود؟

۱۴) آیا با چنان تأخیر طولانی در پرداخت مزدها مواجه بوده‌اید که مجبور‌ شوید مکرراً به بانکهای کارگشایی^[۳] رجوع کنید، بهرۀ سنگین بپردازید، و خودتان را از وسایلی که باید داشته باشید محروم کنید، یا از مغازه‌داران نسیه خرید کنید و بخاطر مقروض شدن به آنها طعمۀ آنها بشوید؟

۱۵) آیا مزدها مستقیماً به وسیلۀ «رئیس» پرداخت‌ می‌شود یا از طریق واسطه‌، «مقاطعه‌کار»^[۴] و غیره؟

۱۶) اگر مزدها توسط «مقاطعه‌کاران» ‌ یا واسطه‌های دیگر پرداخت‌ می‌شود، مفاد قرارداد و تعهداتتان را بنویسید.

۱۷) مبلغ روزانه یا هفتگی مزدتان به پول چقدر است؟

۱۸) مزد زنان و کودکانی که در همان کارگاه با شما همکاری می‌کنند به ازای همین مدت زمان کار چقدر است؟

۱۹) بالاترین و پایین‌ترین مزدهای روزانه در ماه گذشته را ذکر کنید.

۲۰) بالاترین و پایین‌ترین مزدهای قطعه‌کاری در ماه گذشته را ذکر کنید.

۲۱) عایداتتان عملاً در طول همین مدت چقدر بوده، و اگر خانواده دارید، عایدات همسر و فرزندانتان را هم ذکر کنید.

۲۲) آیا مزدها به شکل پول پرداخت‌ می‌شوند یا بعضاً به اشکال دیگر؟

۲۳) اگر خانه‌تان را از کارفرما اجاره کرده‌اید، بنویسید با چه شرایطی؟ آیا او اجارۀ خانه را از مزدهایتان کم می‌کند؟

۲۴) قیمت مایحتاج ضرورتان را ذکر کنید، اقلامی همچون:^[۵]

الف) خرجهایی که برای مسکن‌تان دارید و شرایطی که برای اجاره مقرر شده؛ تعداد اتاقهای خانه؛ تعداد افرادی که در آن زندگی‌ می‌کنند؛ تعمیر و بیمه؛ خرید و تعمیر اثاثیه، وسائل اتاق خواب و استراحت، گرما، روشنایی، آب و غیره؛
ب) تغذیه: نان، گوشت، سبزیجات (سیب زمینی و غیره)؛ لبنیات، تخم مرغ، ماهی، کره، روغن، چربی حیوانی، شکر، نمک، ادویه، قهوه، چای، کاسنی، آبجو، آب‌سیب، شراب و غیره؛ تنباکو.
ج) پوشاک (برای والدین و بچه‌ها)؛ لباسشویی؛ وسائل نظافت؛ حمام، صابون و غیره؛
د) مخارج متفرقه، مانند مخارج پُست، وام، پرداخت برای حفظ چیزهایی که در گروی بانکهای کارگشایی است؛ مخارج آموزش بچه‌ها در مدرسه، پرداخت برای کارآموزی، خرید روزنامه، کتاب و غیره. اعانه به انجمنهای امداد، به صندوق اعتصاب، به انجمن‌ها، اتحادیه‌های صنفی و غیره؛
ه) مخارج مرتبط با انجام کار حرفه‌ای‌تان، اگر چنین مخارجی دارید؛
و) مالیاتها.

۲۵) سعی کنید به شکل یک بودجه، درآمد هفتگی و سالانه‌تان (و همچنین خانواده‌تان را، اگر دارید)، و مخارج هفتگی و سالانه‌تان را تنظیم و ارائه کنید.

۲۶) آیا در تجربۀ شخصی خود شاهد بالا رفتن بیشتر قیمت مایحتاج زندگی (مانند اجارۀ خانه، خوراک و غیره) نسبت به مزدتان بوده‌اید؟

۲۷) تغییرات در نرخ مزدها را که تا جایی که به خاطر می‌آورید ذکر کنید.

۲۸) کاهش مزدها در خلال دوره‌های رکود و بحران را ذکر کنید.

۲۹) افزایش مزدها را در دوره‌های باصطلاح رونق ذکر کنید.

۳۰) انقطاع‌هایی که در کار بخاطر تغییر اوضاع، و بحرانهای عمومی یا جزئی، روی داده‌اند را ذکر کنید.

۳۱) تغییراتی که در قیمت اجناسی که تولید می‌کنید یا خدماتی که ارائه می‌کنید را در مقایسه با تغییرات همزمان یا ثبات مزدهایتان ذکر کنید.

۳۲) آیا در مدت زمانی که تجربه کرده‌اید به دلیل به کار گرفته شدن ماشین‌ها یا سایر پیشرفتها، کارگران جایشان را از دست داده‌اند؟

۳۳) آیا با تحول ماشین‌آلات و رشد قدرت مولّد کار، شدت و طول زمان کار کمتر شده یا بیشتر‌؟

۳۴) آیا از هیچ مورد افزایش مزدها در پی بهتر شدن تولید‌ اطلاع دارید؟

۳۵) آیا از هیچ موردی اطلاع دارید که در آن یک کارگر عادی توانسته باشد، در سن ۵۰ سالگی، با پولی که همچون کارگر مزدی کسب کرده بازنشسته شود؟

۳۶) در شاخه صنعت شما، یک کارگر با سلامت متوسط چند سال‌ می‌تواند به کارش ادامه بدهد؟

۲) در خلال تجربۀ شخصی‌تان چند اعتصاب در حرفۀ شما به وقوع پیوسته است؟

۳) این اعتصابها چه مدتی طول کشیدند؟

۴) آیا این اعتصابها قسمتی بودند یا عمومی؟

۵) آیا این اعتصابها به منظور بالا بردن مزدها بودند یا برای مقاومت در برابر کاهش آنها؛ یا با طول روزکار مرتبط بودند؛ یا از انگیزۀ دیگری پا گرفتند؟

۶) نتایج آنها چه بود؟

۷) آیا صنف شما از اعتصابهای کارگرانی که حرفه‌های دیگری دارند پشتیبانی می‌کند؟

۸) مقررات و مجازاتهای تخطی از مقررات که توسط اربابتان برای حکمرانی بر کارگران مزدیش وضع شده است را ذکر کنید^[۶].

۹) آیا آنجا در بین اربابان همدستی‌هایی برای تحمیل کاهش مزدها، افزایش طول روزکار به کارگران، دخالت در اعتصابها، و بطور کلی اِعمال خواستهایشان به طبقۀ کارگر وجود دارد؟

۱۰) آیا به تجربۀ خودتان، دولت از نیرویی که در اختیار دارد در خدمت اربابان علیه کارکنان‌شان سوء‌استفاده کرده است؟

۱۱) آیا همان دولت، به تجربۀ شما، هیچوقت به نفع کارکنان علیه تعدیات و همدستی‌های غیرقانونی اربابان دخالتی کرده است؟

۱۲) آیا همان دولت قوانین کارخانه را، به همان درجه‌ای که موجودند، علیه اربابان اِعمال می‌کند؟ آیا بازرسانش - اگر وجود داشته باشند - مؤکداً وظایفشان را انجام می‌دهند؟

۱۳) آیا در کارگاه یا حرفۀ شما انجمنهای کمک‌رسانی متقابل و همیاری در موارد بروز سوانح، بیماریها، مرگ، از کار افتادگی موقّت، پیری و غیره وجود دارد؟

۱۴) آیا عضویت در این انجمنها داوطلبانه است یا اجباری؟ آیا منابع مالی آنها دربست تحت کنترل کارگران قرار دارند؟

۱۵) اگر پرداخت اعانات به چنین صندوقهایی اجباری است و آنها تحت کنترل ارباب هستند، آیا او اعانات را از مزدها کسر‌ می‌کند؛ آیا او برای این پولها بهره می‌پردازد؟ آیا کارگرانی که دست‌ از کار می‌کشند یا اخراج می‌شوند مبالغ پرداخت‌شده‌شان را پس می‌‌گیرند؟

۱۶) آیا شرکتهای تعاونی کارگران در شعبۀ صنعت شما وجود دارند؟ چطور اداره‌ می‌شوند؟ آیا آنها هم مثل سرمایه‌داران کارکنانی را از بیرون در ازای مزد استخدام می‌کنند؟

۱۷) آیا کارگاههایی در حرفۀ شما وجود دارند که در آنها بخشی از اجرت کارکنان تحت عنوان مزد پرداخت شود و بخش دیگرش بصورت باصطلاح سهم در سود ارباب؟ کل درآمد این کارکنان را با درآمد دیگرانی که در محل کارشان این باصطلاح شراکت وجود ندارد مقایسه کنید. تعهدات و قیود کارگرانی که تحت این رژیم هستند را ذکر کنید. بنویسید آیا آنها مجاز هستند در اعتصابها و غیره شرکت داشته باشند یا آنها فقط اجازه دارند «زیردستان» مطیع اربابشان باشند.

۱۸) وضعیت عمومی جسمی، ذهنی و روحی مردان و زنان کارگر در شاخۀ حرفۀ شما چیست؟


نوشته شده در نیمه اول آوریل ۱۸۸۰
اولین انتشار در مجلۀ سوسیالیست La Revue socialiste شمارۀ ۴، ۲۰ آوریل ۱۸۸۰
بازنویسی از روی دستنوشته مارکس
صفحات ۳۲۸ تا ۳۳۴ جلد ۲۴ از کلیات ۵۰ جلدی آثار مارکس و انگلس به زبان انگلیسی

توضیحات

در پیشگفتار، در معرفی این پرسشنامه گفته شده است که این اولین اقدام جدّی برای رسیدن به یک نظر عمومی دربارۀ وضعیّت طبقۀ کارگر فرانسه است، و از همۀ کارگران شهری و کارگران کشاورزی، و همچنین همه سوسیالیستهای فرانسه خواسته شده است که در این امر شرکت کنند. در پیشگفتار آمده است: «امیدواریم برای این منظورمان از حمایت کارگران شهری و کارگران کشاورزی برخوردار شویم، که می‌دانند فقط آنها هستند که می‌توانند دشواریهایی که دچارش هستند را با شناخت کامل از موضوع توصیف کنند؛ که تنها آنها، و نه ناجیانی که از سوی خدایان فرستاده می‌شوند، می‌توانند در مبارزه علیه بلیّه‌های اجتماعی که خود از شرّ آنها در عذابند درمان‌ها را با قدرت به کرسی بنشانند؛ ما روی سوسیالیستهای همۀ مکاتب هم حساب می‌کنیم که برای اصلاحات اجتماعی مبارزه می‌کنند، و باید برای یک شناخت قطعی و دقیق از شرایطی که طبقۀ کارگر در آن به سر می‌برد، طبقه‌ای که آینده از آن اوست، کار می‌کند و شروع به حرکت کرده است، مبارزه کنند.»

«این دستورالعمل‌های کار باید اولین عملی باشد که سوسیال-دمکراتها به منظور تدارک یک نوسازی اجتماعی به اجرا می‌گذارند.»

نسخۀ فرانسوی «پرسشنامه» مبنای ترجمه‌های نسخه‌های ایتالیایی (لا لوتا La Lotta، میلان، شماره‌های ۱، ۲، ۸، ژوئیه ۱۸۸۰)، لهستانی (Kwestyjonaryjusz robotniczy در ۱۸۸۰، ضمیمه‌های شماره ۱۰ و ۱۱ نشریۀ Równość در ژوئیه و اوت ۱۸۸۰)، و هلندی (Recht voor Allen، سی اکتبر ۱۸۸۰) قرار گرفت.

متن حاضر اصلِ «پرسشنامه»‌ است که از روی دستنویس مارکس به زبان انگلیسی، و بعضاً فرانسوی، عیناً بازنویسی و چاپ شده است.—توضیح ادیتور انتشارات پروگروس

توضیح مترجم سایت آرشیو عمومی: این ترجمۀ فارسی هم ترجمۀ آن پرسشنامه‌ای است که مارکس نوشته است و نه آنکه با پاره‌ای تغییرات و اضافات - بدون نام - در نشریه سوسیالیست منتشر شده بود. در دسامبر سال ۱۹۳۸ نشریه انترناسیونال نو The New International ترجمه انگلیسی متن منتشر شده در مجله فرانسوی سوسیالیست را منتشر کرده و ظاهراً همین ترجمه و پیشگفتار و توضیحات و اضافات دیگر آن مبنای ترجمه‌های فارسی پیشین قرار گرفته‌اند که در زیر همۀ متن بغلط امضای مارکس را گذاشته‌اند. تفاوتهایی که در متن نشریه انترناسیونال نو و پرسشنامۀ مارکس دیده می‌شود بیشتر از نکاتی است که در توضیح انتشارات پروگرس در بالا ذکر شده است.

اینکه مارکس سؤالاتش را دسته‌بندی و پرسشنامه‌اش را به چهار فصل مختلف تقسیم کرده به خاطر این است که می‌خواهد درباره جنبه‌های مختلفی از وضعیت، هم وضعیت کار و کارگر، و هم وضعیت سرمایه و سرمایه‌دار اطلاعات کسب کند. سؤالات مارکس، کارگران را هم به دنبال تحقیق می‌فرستد و ‌آنها را وامی‌دارد برای پاسخ‌دهی، از موضوعاتی فراتر از کارگاه‌ و حرفه خودشان بدانند و کسب اطلاع کنند. ظاهراً ناشرین در همۀ کنجکاوی‌های مارکس شریک نبوده‌اند و کل پرسشنامه را به مجموعه‌ای از سؤالات درباره کارگر، کارگاهش و «دشواری‌هایی که دچارش هستند» سوق داده‌اند، و همانطور که در گوشه‌ای از مقدمه ناشر اشاره شده برای اینکه سوسیالیست‌ها و مصلحین اجتماعی از وضعیت اسفناک کارگران خبر داشته باشند. این نه فقط در حذف فصل‌بندی و شماره‌گذاری پی‌درپی، بلکه بعلاوه در کلماتی که بجای کلمات مارکس گذاشته شده هم خودنمایی می‌کند. مثلاً در سؤال اول، مارکس از «شاخۀ صنعت» می‌پرسد [مثلاً کشتی‌سازی]، ناشر می‌خواهد «حرفه» پاسخ‌دهنده را بداند [مثلاً آهنگری]. در سؤال دوم مارکس می‌پرسد «کُنسِرن» در دست کیست، ناشر راجع به صاحب «کارگاه» سؤال می‌کند، و موارد دیگری از این نوع. مقایسه کنید با متن انگلیسی انترناسیونال نو، و ترجمۀ فارسی آن.

[۲] اینجا سؤالی در پی می‌آید که توسط شارل لونگه Charles Longuet اضافه شده: «آیا غذا را در داخل ساختمان می‌خورید یا در بیرون؟»—ادیتور پروگرس

[۳] «بانکهای کارگشایی» - مارکس در دستنوشتۀ انگلیسی‌اش این لفظ را به زبان فرانسه نوشته است monts de piété که معادل انگلیسی‌اش Pawnshops است. جایی که آدم اشیاء قیمتی‌اش، مثل ساعت و وسائل آشپزی و غیره را گرو می‌گذارد و وام می‌گیرد.

[۴] «مقاطعه‌کار» - مارکس این کلمه را هم به زبان فرانسه نوشته است marchandeur که مترجمین پروگرس آن را به همان صورت نقل کرده و در زیرنویس معادل انگلیسی‌اش را نوشته‌اند: Contractor.

[۵] نکات 'الف' تا 'و' را مارکس به زبان فرانسوی نوشته است.

[۶] این عبارت در متن دستنویس مارکس خط خورده‌اند: «در کارگاه او، جایی که او البته کل قوّۀ عالیۀ مقننه، قوۀ قضائیه و اجرائیه را در دستش دارد».—ادیتور پروگرس

{*} توضیح مترجم سایت آرشیو عمومی: در این پرسشنامه مارکس برای عنوانی که در ترجمه‌های دیگر همگی «کارفرما» ترجمه شده‌اند، سه لغت مختلف به کار بُرده است. در این ترجمۀ فارسی هم سه معادل مختلف بجای آنها به کار رفته است. در این متن...
- «کارفرما» معادل employer است، که ۶ بار به کار رفته است. employer معنی «استخدام‌کننده» را دارد. کارگر در مقابلِ استخدام‌کننده، «مستخدم» employee است.
- «ارباب» معادلِ master است، که ۱۳ بار به کار رفته. در مقابل master بیشتر جنبۀ برده بودن کارگر برجسته می‌شود نه طرفِ قرارداد بودنش. Slave یعنی «برده» نقطه مقابل «مستر» است.
- «رئیس» بجای patron گذاشته شده که فقط یک بار در پرسشنامه به کار رفته. پاترون کسی است که صاحب و همه‌کارۀ آن بیزنس و پدرخواندۀ آن است. Patr به لاتین به معنی «پدر» است و پاترون را در بعضی لغتنامه‌های فارسی «ولی‌نعمت» ترجمه کرده‌اند. معنی مقابل آن می‌شود «تحتِ حفاظت» یا «تحت‌الحمایه».